Tabletki antykoncepcyjne: wady i zalety

Antykoncepcja hormonalna nie ma najlepszej opinii wśród Polek. Na forach internetowych aż się roi od opinii, które można by streścić w następujący sposób: „Nie dotykajcie tego. Z hormonami nie można igrać. Hormony są niebezpieczne”.

Ta potoczna opinia bywa popierana przykładami z życia. „Koleżanka brała i teraz jest gruba”. „Rozwaliło mi wątrobę”. „Moja starsza siostra dostała trądziku”. Takie straszne historie krążą jak widmo komunizmu po Europie i straszą młode kobiety.

Jednak czy rzeczywiście hormonalne tabletki antykoncepcyjne są tak niebezpieczne? Chyba nie, skoro wybiera je co trzecia kobieta stosująca antykoncepcję. A skoro już jesteśmy przy statystyce, to jak słusznie zauważa National Research Center for Women and Families, ze statystycznego punktu widzenia ciąża jest groźniejsza dla życia niż pigułki antykoncepcyjne.

W renomowanym piśmie medycznym „British Medical Journal” ukazał się artykuł, z którego wynika, że ryzyko przedwczesnej śmierci u kobiet przyjmujących doustne pigułki antykoncepcyjne jest aż o 12% mniejsze w porównaniu z tymi, które od hormonów trzymają się z daleka.

Skuteczność tabletek antykoncepcyjnych

Największą zaletą pigułek antykoncepcyjnych jest to, że po prostu dobrze wykonują swoją robotę. Innymi słowy, są najskuteczniejszym sposobem zapobiegania niechcianej ciąży. Nie dość że najskuteczniejszym, to jeszcze wielokrotnie skuteczniejszym niż inne. Skuteczność metod antykoncepcji ocenia tzw. wskaźnik Pearla. Mówi on, do ilu ciąż doszło mimo stosowania danej metody w ciągu roku regularnego współżycia na 100 kobiet.

W przypadku dwuskładnikowych pigułek antykoncepcyjnych wskaźnik Pearla wynosi 0,1, co oznacza, że spośród 100 kobiet używających pigułek przez rok tylko jedna zachodzi w ciążę. Dla porównania, skuteczność tabletek jednoskładnikowych to 0,5, prezerwatywy – 3,0, środków plemnikobójczych – 6,0, a tzw. kalendarzyka małżeńskiego 9,0.

Wszystkie te wskaźniki mówią o skuteczności metod pod warunkiem, że są starannie stosowane. Niestety, skrupulatne stosowanie każdej metody, w tym również pigułek hormonalnych, nie jest łatwe.

47% kobiet zapomina o przyjęciu jednej lub więcej tabletek w ciągu jednego cyklu, zaś 22% o przyjęciu dwóch lub więcej tabletek na cyk

W rekomendacjach Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczących antykoncepcji hormonalnej czytamy: „47% kobiet zapomina o przyjęciu jednej lub więcej tabletek w ciągu jednego cyklu, zaś 22% o przyjęciu dwóch lub więcej tabletek na cykl”. Bo rzeczywiście w prawdziwym życiu trudno utrzymać dyscyplinę. A to nagły wyjazd, a to niespodziewani goście albo zwykły, ludzki nadmiar wina na wieczorze panieńskim przyjaciółki.

Doktor Marek Blitek, doświadczony ginekolog-położnik, radzi swoim pacjentkom, żeby wyrobiły sobie nawyk brania tabletki podczas wieczornego mycia zębów. Nawet jeśli w czwartek umyłaś zęby o godz. 22, a w piątek wrócisz z klubu dopiero nad ranem, nie będzie to miało negatywnego wpływu na skuteczność. Dawka hormonów jest tak dobrana, że nawet jeśli spóźnisz się kilka godzin, nic się nie stanie.

Zapomniałaś tabletki i minęło już więcej niż 12 godzin od właściwej pory? Sprawdź poniżej, co robić. Problem nie jest błahy, bo niestaranne stosowanie pigułek drastycznie zmniejsza ich skuteczność. O ile? Wyniki badań są tu rozbieżne, ale według niektórych ryzyko niechcianej ciąży rośnie wtedy aż trzydziestokrotnie! Zatem jeśli zdecydujesz się na pigułki, musisz się liczyć z koniecznością ścisłego przestrzegania zaleceń.

CO ROBIĆ, GDY ZAPOMNISZ O PIGUŁCE - SKRÓCONA INSTRUKCJA

Nie tylko antykoncepcja

„Chociaż tabletki antykoncepcyjne mają antykoncepcję w nazwie, ich działanie jest szersze niż tylko zapobieganie ciąży” – podkreśla doktor Blitek. Lekarz, dobierając odpowiedni skład tabletek, może też poprawić Twój komfort życia. Dobrze dobrana pigułka może pomóc kobietom, które mają zbyt obfite albo bolesne miesiączki, potrafi też skończyć gehennę z uporczywym trądzikiem.

Kluczowe jest tu sformułowanie „dobrze dobrana”. Bo na rynku jest kilkadziesiąt rodzajów tabletek o różnym składzie i działaniu. Dlatego, jeśli się zastanawiasz nad tą właśnie metodą, znajdź lekarza, do którego masz zaufanie, i przygotuj się do wizyty. Od tego zależy, czy za parę miesięcy będziesz zachwalała metodę, czy dołączysz do grona rozżalonych „ofiar” antykoncepcji hormonalnej.

Młoda i zdrowa

„Hormonalne tabletki antykoncepcyjne to bardzo dobry środek dla młodych i zdrowych kobiet, podkreślam: młodych i zdrowych” – mówi dr Blitek. Jest bowiem cały szereg przeciwwskazań do ich stosowania. Najważniejsze z nich to choroby układu krwionośnego, bo największym niebezpieczeństwem związanym ze stosowaniem pigułek antykoncepcyjnych jest zakrzepica naczyń krwionośnych (żył i tętnic).

Kłopot polega na tym, że kiedy masz 18-20 lat, potencjalne problemy z układem krążenia mogą jeszcze nie dawać widocznych objawów. Ale zwiększone ryzyko chorób żył i tętnic można ocenić również w tym wieku – trzeba tylko dokładnie poznać historię pacjentki i jej rodziny.

Dlatego, idąc do lekarza, przygotuj się na to, że będzie Cię pytał również o choroby w rodzinie. Zapytaj rodziców, na co chorowali dziadkowie, czy oni sami (czyli rodzice) mają jakieś problemy ze zdrowiem. „Pacjentki często nie potrafi ą odpowiedzieć na szczegółowe pytania o choroby w rodzinie, a taki wywiad bardzo pomaga dobrać odpowiedni środek” – wyjaśnia dr Blitek.

Problemy z krążeniem to niejedyne przeciwwskazanie. We wspomnianych już rekomendacjach PTG na liście przeciwwskazań do stosowania antykoncepcji hormonalnej są też takie sprawy, jak ciąża, palenie papierosów (powyżej 15 dziennie u kobiet powyżej 35. roku życia), znaczna otyłość (BMI powyżej 35), kamica nerkowa, choroby wątroby, nowotwory i wiele innych schorzeń, których wymieniać tu nie ma sensu, bo ich listę ma w głowie każdy ginekolog.

Czy mogę zaufać lekarzowi?

Lekarz też jest człowiekiem i nie każdy jest jak doktor House. Jeśli zatem powierzasz komuś swoje zdrowie, powinnaś być pewna, że składasz je w odpowiedzialne ręce. Jak zatem powinna wyglądać idealna wizyta?

Dobry ginekolog, zanim przepisze Ci konkretne tabletki, powinien dokładnie wypytać Cię o miesiączki; czy są bolesne, czy są regularne, o obfitość krwawień, plamienia etc. Powinien Cię zbadać, by wykluczyć ciążę i problemy czysto ginekologiczne. Dokładnie wypytać o przebyte i przewlekłe choroby, również, jak już wspomnieliśmy, o choroby w rodzinie. Musi też obejrzeć Twoją skórę – trądzik czy nadmierne owłosienie mogą wskazywać na problemy z równowagą hormonalną (A o co Ty możesz zapytać swojego ginekologa?).

Jeśli coś wzbudzi jego podejrzenia, może skierować Cię na badania poziomu hormonów. Niektórzy lekarze badanie hormonalne przed zapisaniem pigułek uważają za standardową procedurę, jednak w oficjalnych zaleceniach najlepszych specjalistów w kraju stoi jak byk, że nie ma takiej potrzeby, o ile pacjentka nie ma objawów, które wskazywałyby na problemy endokrynologiczne.

Zatem jeśli chcesz, możesz sobie zrobić tzw. profil hormonalny i badania wątroby (AlAT, AspAT, GGTP). Te badania niby nie są konieczne, ale na pewno nie zaszkodzą. Tym bardziej że ich koszt nie jest przerażający – można się zamknąć w kwocie 100-150 złotych.

Nie chcę przytyć!

Najbardziej rozpowszechniony mit dotyczący antykoncepcji hormonalnej to oskarżanie jej, że od pigułek się tyje. Jednak to nieprawda. Żeby uniknąć zarzutów o sprzyjanie spiskowi lobby farmaceutycznemu, sprawdziliśmy w najbardziej zaufanym źródle, jakie znamy, czyli w Cochrane Collaboration. I okazało się, że niezależni uczeni z tej instytucji, po metaanalizie dziesiątków dostępnych badań, nie znaleźli przekonujących dowodów na potwierdzenie tej tezy.

Innymi słowy, wykluczyć takiego efektu nie można, jednak nie znamy wiarygodnych i rzetelnych badań, które potwierdzałyby tezę, że środki antykoncepcyjne (zarówno jedno- jak i dwuskładnikowe) powodowały przybieranie na wadze.

Skąd zatem ten mit? Doktor Blitek ma swoją hipotezę: „Myślę, że kobiety, które przytyły, często zwalają winę na hormony, bo jest to z psychologicznego punktu widzenia łatwiejsze niż przyznanie się do tego, że lubią sobie dobrze zjeść, a aktywność fizyczną zakończyły w momencie otrzymania oceny z WF w ostatniej klasie liceum”.

Normalny rozwój młodej kobiety jest mniej więcej taki: najpierw rośnie w górę (do ok. 16. roku życia), a później wszerz. Widać to wyraźnie w badaniach licealistek. Trzecioklasistki mają zazwyczaj taki sam wzrost, jak trzy lata wcześniej, jednak ważą kilka kilogramów więcej.

To normalny proces, ich ciała przygotowują się bowiem do macierzyństwa. Odkłada im się tłuszcz na biodrach, powiększają piersi etc. „Wiele z tych młodych kobiet właśnie wtedy zaczyna stosować antykoncepcję hormonalną i naturalny przybór masy ciała mylą z wpływem hormonów” – dodaje dr Blitek.

Łyżka dziegciu

Pigułki są wygodne, skuteczne, mogą uregulować miesiączkę i na dodatek jeszcze wcale po nich nie przytyję.... No po prostu miód! Nic, tylko brać! – mogłabyś pomyśleć. Jednak pigułki mają też ciemniejszą stronę i warto ją wziąć pod uwagę, zanim się zdecydujesz.

Po pierwsze, mogą zwiększyć ryzyko zakrzepicy, która jest niebezpieczną chorobą i może się skończyć nawet śmiercią. Po drugie, istnieją badania wskazujące na związek między stosowaniem antykoncepcji hormonalnej a zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka szyjki macicy i raka sutka.

Uczciwie trzeba jednak zaznaczyć, że są badania wskazujące, iż pigułki antykoncepcyjne chronią przed innymi nowotworami. Dlatego zanim podejmiesz decyzję, spokojnie przedyskutuj z lekarzem również ten aspekt. Możesz się przecież zabezpieczać w inny sposób.

Kontroluj sytuację

Po rozważeniu wszystkich za i przeciw zdecydowałaś się na pigułki antykoncepcyjne. W jakiej sytuacji powinnaś zgłosić się do lekarza, żeby ocenił, czy nie trzeba zmienić tabletek lub wręcz zrezygnować z ich stosowania?

Działania niepożądane. W niektórych przypadkach pigułki mogą wywoływać nieprzyjemne skutki uboczne. Do najczęstszych należą: bóle głowy, plamienia, nudności, nadmierna drażliwość, trądzik. Może się też zdarzyć, że wskutek zatrzymywania wody w organizmie przybierzesz na wadze (niektóre tabletki mają takie działanie). Każdy z tych problemów powinnaś zgłosić lekarzowi, bo być może trzeba będzie zmienić rodzaj tabletek lub wykonać dodatkowe badania.

Zachowaj czujność. Kiedy łykasz hormony, musisz cały czas o tym pamiętać. Przy każdej wizycie u jakiegokolwiek lekarza mów, że je bierzesz: to może mieć wpływ na Twoje zdrowie. Np. jeśli złamiesz nogę i spędzisz w gipsie kilka tygodni, lekarz powinien wiedzieć o pigułkach. Jeśli wybierasz się wysoko w góry, również się skonsultuj. Nawet terapia antybiotykowa może zmniejszyć skuteczność hormonów i możesz zajść w ciążę.

Zamiast pigułek – antykoncepcja hormonalna inaczej

Plastry (wskaźnik Pearla: 0,9)

Wady: Niezbyt nadają się dla kobiet, które mają sporą nadwagę i grubą warstwę tkanki tłuszczowej. Zdarza się, że się odklei, a Ty tego nie zauważysz. Część kobiet narzeka na reakcje alergiczne i na ciemną obwódkę, która pojawia się wokół plastra.

Zalety: Oprócz wysokiej skuteczności, największą zaletą plastrów antykoncepcyjnych jest wygoda stosowania. Wystarczy przykleić go raz na tydzień.

Wkładki IUD z hormonami (wskaźnik Pearla: 0,2)

Wady: Wkładka wewnątrzmaciczna uwalniająca hormony może przez pierwsze miesiące powodować plamienia i nieregularne miesiączki. Część kobiet skarży się na dyskomfort podczas zakładania i przez pierwsze dni.

Zalety: Działa ok. 5 lat. Nie musisz o niczym pamiętać. Jednorazowo wydatek jest spory, ale w dłuższym okresie wychodzi nawet taniej niż tabletki.

Zastrzyki (wskaźnik Pearla: 0,3)

Wady: Gdy już dostałaś zastrzyk, nie możesz tego cofnąć przez trzy miesiące, jeśli więc nagle zechcesz mieć dziecko, będziesz musiała zaczekać nawet pół roku. Również w przypadku działań niepożądanych nie da się, tak jak w przypadku tabletek, szybko zmienić lub odstawić środka. Istnieją badania wskazujące na niekorzystny wpływ zastrzyków na gęstość kości. Potrafią one obniżyć nastrój i libido, dlatego nie są zalecane do długiego stosowania.

Zalety: Dostajesz zastrzyk raz na trzy miesiące. Jednoskładnikowy zastrzyk zawiera tylko progetagen, dzięki czemu można uniknąć wywoływanych estrogenem niepożądanych działań. Można stosować podczas karmienia piersią.

Implanty (wskaźnik Pearla: 0,05)

Wady: W Polsce są praktycznie niedostępne. Mogą powodować plamienia i nieregularne krwawienia. Problemem może być sam zabieg chirurgicznego wszczepienia pod skórę kilkucentymetrowego pręcika. Nie jest też tani.

Zalety: Implanty to najskuteczniejsza z obecnie dostępnych metod zapobiegania ciąży. Wskaźnik Pearla wynosi 0,05 (zwróć uwagę na zero po przecinku!). Działa około 3 lat, ale w każdej chwili można go usunąć.

Jeśli nie hormony, to co?

Wady i zalety innych niż hormonalne metod antykoncepcji w telegraficznym skrócie:

Prezerwatywa

Realna skuteczność kondomów jest dwukrotnie mniejsza niż tabletek. Chronią jednak przed wieloma chorobami przenoszonymi drogą płciową.

Kalendarzyk małżeński

Realna skuteczność trzy razy mniejsza niż pigułek antykoncepcyjnych. Metoda dopuszczona przez Kościół Katolicki jako naturalna metoda planowania rodziny.

Spirala

Tylko dla kobiet, które rodziły. Miedziana jest skuteczniejsza od pigułek i nie trzeba o niej pamiętać. Może jednak wypaść lub przebić ściankę macicy.

Środki plemnikobójcze

Czterokrotnie mniej skuteczne niż pigułka. Można używać ich spontanicznie.

WH 02/2013