Szałwia lekarska – działanie, właściwości, zastosowanie

O szałwii mówi się, że jest jedną z ważniejszych roślin używanych w ziołolecznictwie. Jej nazwa pochodzi z łaciny i wywodzi się od słowa salvus, oznaczającego zdrowy lub salvare, co znaczy czuć się dobrze. Poprawia nastrój i koncentrację, ma działanie aseptyczne i grzybobójcze, łagodzi objawy menopauzy.

Dr Paweł Szewczyk 2023-01-18

fot. Shutterstock.com

Spis treści

Szałwia lekarska – szerokie spektrum działania
Szałwia lekarska w chorobie Alzheimera
Szałwia lekarska na poprawę nastroju
Szałwia lekarska w poprawie zdolności kognitywnych
Szałwia lekarska na ból gardła
Szałwia lekarska w czasie menopauzy
Przeciwwskazania w stosowaniu szałwii
Źródła

Szałwia lekarska – szerokie spektrum działania

Szałwia pochodzi z krajów basenu Morza Śródziemnego, uprawiana jest w wielu krajach Europy, w tym w Polsce, a także w Ameryce Północnej. Zastosowanie szałwii doceniano już w starożytnej Grecji – zarówno w celach leczniczych, jak i kulinarnych jako roślina przyprawowa. Uznaje się, że najcenniejszą substancją pozyskiwaną z szałwii jest olejek eteryczny (znany szerzej jako olejek dalmatyński), zawierający m.in. kamforę, pinen, tujon, cyneol oraz borneol. Olejek pozyskuje się najczęściej w procesie destylacji parą wodną z dwóch surowców – ziela oraz liści szałwii.

Dotychczas odnotowano wielokierunkowy wpływ wyciągów z liści szałwii, m.in.:

Przeciwzapalny i ściągający, dzięki obecności garbników
Antyseptyczny i grzybobójczy ze względu na zawartość olejku eterycznego i karnozolu
Rozkurczający
Żółciopędny
Przeciwcukrzycowy
Moczopędny
Tonizujący i uspokajający
Ograniczający potliwość
Hamujący laktację
Przeciwdepresyjny i przeciwlękowy

Za ciekawostkę można uznać, że w badaniach in vitro zaobserwowano podobną siłę oddziaływania przeciwbakteryjnego szałwii do niektórych antybiotyków. Jej wyciągi i olejki eteryczne wykorzystuje się coraz częściej w przemyśle spożywczym jako substancje zapewniające bezpieczeństwo mikrobiologiczne produktów wtedy, gdy używa się minimalną ilość środków konserwujących.

Szałwia w chorobie Alzheimera

Badania przeprowadzone na mózgach szczurów pozwoliły zaobserwować zwiększoną przeżywalność komórek w przypadku narażenia ich na działanie beta-amyloidu (podejrzewanego o powodowanie choroby Alzheimera), dzięki dodatkowi kwasu rozmarynowego pochodzącego z szałwii lekarskiej. Kwas podawany drogą pokarmową ograniczał odkładanie się beta-amyloidu.

Prowadzono doświadczenia z użyciem surowców pochodzących z szałwii w łagodnej lub umiarkowanej formie choroby Alzheimera (AD). W grupie osób cierpiących na AD, przyjmujących każdego dnia 60 kropel alkoholowego ekstraktu szałwii* przez 6 tygodni, zaobserwowano istotną poprawę funkcji kognitywnych. Jednocześnie należy podkreślić, iż w grupie placebo postępowała, przewidywalna i naturalna tendencja do spadku możliwości kognitywnych.

*ekstrakt alkoholowy wytworzono mieszając 1kg suchych liści szałwii lekarskiej z 1l alkoholu 45% (stosunek 1:1).

Szałwia lekarska na poprawę nastroju

Wpływ szałwii na samopoczucie i nastrój był badany niejednokrotnie. W jednym z eksperymentów badacze z Wielkiej Brytanii zrekrutowali 30 młodych, zdrowych ochotników (średnia wieku 24,4 lat). Badanie było podwójnie zaślepione i kontrolowane placebo. Zastosowane dawki to 300 mg lub 600 mg olejku z szałwii lekarskiej. Nastrój badanych oceniano przed przyjęciem określonej dawki, a także na 1 i 4 godziny po aplikacji. Obie dawki szałwii doprowadziły do istotnej poprawy nastroju uczestników doświadczenia (niższa prowadziła do ograniczenia odczuwania lęku, w przypadku wyższej badani odczuwali większy spokój, czujność i zadowolenie), jednak w sytuacji kiedy zastosowano dodatkowy stresor, jedynie wyższa dawka była efektywna. Warto zaznaczyć, że odnotowane wyniki pojawiły się już po jednorazowym przyjęciu szałwii.

Szałwia lekarska w poprawie zdolności kognitywnych

Ciekawe wyniki przyniosła praca z udziałem zdrowych osób starszych. Każdy z 20 uczestników projektu przekroczył już 65 rok życia (średnia wieku 73 lata) przyjmował dawki 167, 333, 666, 1332 mg alkoholowego ekstraktu szałwii lekarskiej lub placebo z zastosowaniem 7-dniowej przerwy pomiędzy wizytami. Ocenę zdolności kognitywnych prowadzono przed przyjęciem środka, po 1, 2.5, 4 i 6 godzinach, przy użyciu systemu komputerowego CDR. Zaobserwowano istotną poprawę wydajności pamięci i uważności (w każdej z badanych sesji) po przyjęciu dawki 333 mg, wyższe dawki niestety nie okazały się bardziej efektywne.

Inna z prac w której używano CDR obejmowała 135 osób – po 45 w grupach otrzymujących olejek z szałwii lekarskiej, olejek z szałwii lawendowej hiszpańskiej lub nie otrzymujących olejku. Grupa otrzymująca olejek szałwiowy charakteryzowała się zdecydowanie lepszymi zdolnościami pamięciowymi (pamięci retrospektywnej) niż grupa nie-aromatyzowana. Porównując jednak wyniki własnych badań z dostępną literaturą autorzy podkreślają, iż suplementacja doustna wydaje się wykazywać szerszy wpływ aniżeli terapia aromatyczna.

Niemal ten sam zespół przystąpił do poszerzenia badań nad olejkami szałwiowymi, w efekcie publikując 4 lata później pracę sprawdzającą wpływ aromaterapii na pamięć prospektywna. Skomponowano po raz kolejny 3, 45-osobowe grupy nie otrzymujące nic, aromatyzowane olejkiem z szałwii lekarskiej lub szałwii lawendowej hiszpańskiej. Grupa szałwii lekarskiej okazała się osiągać istotnie lepsze rezultaty od dwóch pozostałych.

W przeglądzie prac dotyczących zastosowania, bezpieczeństwa stosowania i potencjału wykorzystania różnego rodzajów gatunków szałwii, opublikowany w 2017 roku, podkreśla się, że historyczne użytkowanie szałwii w rozmaitych dolegliwościach może mieć silne podstawy, coraz szerzej dokumentowane z pomocą nauki. Dotychczas przeprowadzone próby in vitro, z użyciem modeli zwierzęcych oraz wczesne interwencje kliniczne pozwalają odnotować szeroki potencjał terapeutyczny surowców pochodzących z szałwii. Możliwości poprawy zdolności kognitywnych u osób zdrowych, a także minimalizowania postępu neurodegeneracji u pacjentów klinicznych dotkniętych np. chorobą Alzheimera, wydają się być spore, konieczne jest jednak oczywiście prowadzenie większych, szerzej zakrojonych prób klinicznych na różnych grupach osób.

W styczniu 2021 zespół naukowców z Wielkiej Brytanii i Francji opublikował pracę dokumentującą możliwość zastosowania szałwii w celu poprawy zdolności kognitywnych u młodych, zdrowych ochotników, w protokole przyjmowania chronicznego i krótkotrwałego. Zrekrutowano 94 osoby w wieku 30-60 lat, badanie było randomizowane, podwójnie zaślepione, kontrolowane placebo. Uczestników przydzielono przypadkowo (randomizacja) do grup przyjmujących zastrzeżony ekstrakt Cognivia, stanowiącego źródło polifenolii z szałwii lekarskiej oraz terpenoidów z szałwii hiszpańskiej, lub placebo. Ocena zdolności kognitywnych miała miejsce po 120 i 240 minutach od zażycia ordynowanej dawki (600 mg). Kolejne pomiary, dokumentujące ewentualną skuteczność długofalową, przeprowadzono po 29 dniach. Zaobserwowano zmiany w poziomie pamięci roboczej oraz dokładności wykonywania zadań zarówno w protokole przyjmowania „ostrego”, jak i przewlekłego. Autorzy sugerują, że tak optymistyczne wyniki mogą wynikać z połączenia substancji pochodzących z dwóch gatunków szałwii.

Szałwia lekarska na ból gardła

Kolejne z zastosowań szałwii znane i stosowane jest od dawna, jednak nie jest pierwszym które przychodzi nam na myśl. Efektywność sprayu zawierającego ekstrakt szałwii lekarskiej w porównaniu do placebo oceniano w grupie 286 pacjentów dotkniętych objawami zapalenia gardła. Oceniano stopień nasilenia i obecność bólu co 15 minut w ciągu 2 godzin po aplikacji, używając analogowej skali VAS. Szałwia okazała się skuteczna, bezpieczna i dobrze tolerowana. Spośród 3 analizowanych stężeń (5%, 15%, 30%), roztwór 15%, zawierający 140 mcl ekstraktu szałwii/porcję okazał się najefektywniejszy.

TOP 5

Szałwia lekarska w czasie menopauzy

Szałwia jest rośliną stosowaną od wielu lat jako środek mający wspierać walkę z uderzeniami gorąca u kobiet w okresie menopauzy. Głównej „ingerencji” dotychczas upatrywano w ewentualnym działaniu w zakresie układu hormonalnego. Tymczasem interesujących informacji dostarcza nam praca niemiecko-szwajcarskiego duetu, opublikowana w 2019 roku. Autorzy postanowili prześledzić wpływ szałwii nie na układ hormonalny, a na możliwość przenoszenia impulsów nerwowych. Sprawdzano m.in. siłę wiązania z różnymi receptorami (adrenergicznymi, GABA, serotoninowymi, opioidowymi), obserwując silną modulację transporterów serotoniny i neuroreceptorów po podaniu alkoholowego ekstraktu szałwii lekarskiej. Uzyskane wyniki pozwoliły autorom na stwierdzenie, że szałwia może prowadzić do normalizacji procesów termoregulacji w przebiegu menopauzy, a także, potencjalnie, ograniczać ograniczenie zdolności kognitywnych, występujące w tym okresie.

Przeciwwskazania w stosowaniu szałwii

W większości z analizowanych badań nie odnotowano działań niepożądanych lub nie odnotowano częstszego ich występowania niż w grupach stosujących placebo. Szałwia uznawana jest za bezpieczną i dobrze tolerowaną, zarówno podczas terapii olejkiem eterycznym (aromaterapii), jak również podczas przyjęcia drogą oralną (doustną).

Większość obserwowanych działań niepożądanych występowała bardzo rzadko, miała bardzo nikłe nasilenie i/lub wynikała z bazowego stanu/jednostki chorobowej współwystępującej u osób stanowiących grupę badaną.

Mimo, iż bezpieczeństwo stosowania szałwii potwierdzone jest zarówno poprzez próby prowadzone przez naukowców, jak również, historycznie, poprzez spożywanie tej rośliny w wielu kulturach jako dodatku kulinarnego, biorąc pod uwagę potencjalnie neurotoksyczne działanie jednego ze związków (tujonu), należy powstrzymać się przed spożywaniem b. dużych ilości do momentu potwierdzenia bezpieczeństwa ich stosowania. Są to oczywiście ostrzeżenia nieco „na wyrost”, gdyż nikt rozsądny nie będzie sięgał po szałwię „łopatami”, warto jednak dmuchać na zimne. Europejska Agencja Leków (EMA) informuje o maksymalnym dziennym spożyciu tujonu na poziomie 6 mg. Warto podkreślić, że zgodnie z obowiązującym prawem zawartość tujonu w preparatach szałwii w Polsce nie może przekraczać 25 mg/kg, a więc spożywanie w zalecanych ilościach wydaje się być rozsądne i bardzo bezpieczne.

Źródła

Zobacz również:

REKLAMA

NAJNOWSZE

3 genialne przepisy z kakao [na słodko i na słono]