Słodki narkotyk: uzależnienie od cukru

Wszyscy wiedzą, że papierosy powodują choroby i skracają życie, a mimo to mnóstwo ludzi pali. Nikt nie ma przy tym wątpliwości, że można to określić tylko jednym słowem: nałóg. Jest mnóstwo naukowych dowodów, że szkodzi nam również cukier i większość z nas o tym wie. Tym razem nikt nie używa słowa nałóg i nie określa osób, które nie przestają go jeść, mianem uzależnionych.

Coraz więcej badań wskazuje jednak, że takie określenie pasowałoby jak ulał. Trudno w to uwierzyć? No to przestań jeść cukier. Od zaraz. Idziemy o zakład, że stoczysz równie ciężką walkę, jak palacz odstawiony od fajek.

Do niedawna Światowa Organizacja Zdrowia zalecała, aby z cukru pochodziło nie więcej niż 10% kalorii dostarczanych w ciągu dnia. Niedawno ta ilość została zmniejszona o połowę. Przy dziennym zapotrzebowaniu na poziomie 2000 kcal można zatem zjeść 5 łyżeczek cukru (a czy wiesz, co się kryje w łyżeczce cukru?).

Jeśli jesteś w awangardzie walki o odcukrzenie, może wydać Ci się, że to całkiem sporo, ale przypominamy, że już jedna mała puszka coli przekracza ten limit, bo zawiera 35 g cukru, czyli ok. 7 łyżeczek. Średnia jest nieubłagana: według danych GUS z 2012 roku w Polsce zjadamy dziennie aż 11 łyżeczek cukru (czysty plus to, co jest w dżemach, miodzie i słodyczach).

Do tego trzeba jednak doliczyć cukier dosypany w różnych formach do jedzenia, które kupujemy w sklepach: do płatków śniadaniowych, jogurtów i przetworów mlecznych, sosów, gotowych dań i mnóstwa innych produktów żywnościowych, dlatego średnia na pewno grubo przekracza wspomniane 11 łyżeczek. Na pocieszenie dodamy, że do Amerykanów nam daleko – przeciętna pani Smith wcina 22 łyżeczki cukru dziennie.

Toksyczna dawka cukru

„Cukier w dużych dawkach działa jak trucizna, a jego ilość w naszej diecie dawno przekroczyła toksyczną dawkę” – tak owe 22 łyżeczki komentuje dr Robert Lustig, neuroendokrynolog z University of California.

I nie, nie chodzi tylko o próchnicę. Przy takiej ilości cukru to będzie najmniejszy problem. Dlaczego w takim razie zasładzamy się na śmierć? Coraz więcej badań wskazuje, że po prostu jesteśmy od cukru uzależnieni.

Mechanizm przetrwania

Żeby spróbować wytłumaczyć ten mechanizm, musimy sięgnąć głęboko w przeszłość. Przez większość swej historii ludzie musieli radzić sobie raczej z brakiem jedzenia, a nie z jego nadmiarem. Dlatego w czasie milionów lat ewolucji rozwinęły się mechanizmy, mające skłonić nas do zdobywania żywności.

„Motywuje nas do tego układ nagrody. W pierwszej kolejności istotne jest dla niego przeżycie, a w dalszej zachowania prozdrowotne i proreprodukcyjne” – tłumaczy prof. Jerzy Vetulani, neurobiolog i biochemik z Instytutu Farmakologii Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.Dlatego gdy zdobędziesz jedzenie, zostajesz nagrodzona zastrzykiem dopaminy: neurotransmitera gwarantującego uczucie przyjemności.

Dlaczego mielibyśmy być szczególnie wrażliwi na słodki smak, a nie np. na gorzki? Możliwym wytłumaczeniem jest to, że dla naszych przodków jego jedynym źródłem było mleko matki (dzięki laktozie) oraz owoce czy jagody, pełne witamin i składników odżywczych, a więc szczególnie cenne z punktu widzenia przetrwania.

Problem w tym, że teraz słodki smak nie oznacza już zdrowia, a te 22 łyżeczki cukru, które dziennie pochłaniają Amerykanie, nasi odziani w skóry przodkowie zjadali pewnie w ciągu roku.

Narkotyki a cukier

Mamy więc pierwsze podobieństwo do innych środków uzależniających – aktywacja dopaminy. Naukowcy przeskanowali mózgi osób, które jadły słodycze o bardzo wysokiej zawartości cukru. Część mózgu, nazywana jądrem półleżącym, pracowała u nich bardzo intensywnie – zupełnie tak samo, jak u ludzi biorących narkotyki.

Mamy też kolejną zbieżność. Neurobiolog dr Nicole Avena tłumaczy, że nasze mózgi są zaprogramowane na poszukiwanie różnorodności i nowych smaków, bo dzięki temu mamy większą szansę na zapewnienie sobie potrzebnych składników odżywczych. Jeśli jesz coś bardzo często, wydzielanie dopaminy słabnie i by zapewnić sobie taką samą przyjemność, musisz dostarczyć większą dawkę – w tym przypadku cukru.

Niektóre osoby przestające jeść cukier mają objawy podobne do powodowanych przez odstawienie narkotyków: apatię, niepokój czy drażliwość. Przy wszystkich tych argumentach oczywiste jest, że siła uzależnienia w przypadku cukru i narkotyków, mimo że oparta na tym samym mechanizmie, różni się natężeniem.

„W przypadku nagród naturalnych, do których należy przyjemność fundowana przez jedzenie, siła nałogu jest słabsza niż przy sztucznych, jak alkohol czy narkotyki” – wyjaśnia tę różnicę prof. Vetulani. Dodaje jednak, że bez wątpienia we wszystkich tych przypadkach można mówić o uzależnieniu. Zobacz, jak zerwać z tym uzależnieniem i zastosuj nasz plan: jak przestać jeść słodycze i cukier.

Grupy ryzyka

Niektórzy ludzie są na nie narażeni mocniej od innych. Badania przeprowadzone w Brookhaven National Laboratory wskazują, że ciała prążkowane w mózgach otyłych osób mają mniej receptorów reagujących na dopaminę. Dlatego, aby osiągnąć podobny poziom zadowolenia jak szczupli, muszą jeść więcej.

Osoby z nadwagą mają pod górkę również dlatego, że zakłócona jest u nich praca leptyny – hormonu hamującego uczucie głodu. Są też tacy, którzy już rodzą się z obniżonym poziomem receptorów dopaminowych. „Możesz należeć do tej grupy, jeśli masz tendencję do wpadania w smutek i często przytrafiają Ci się obniżenia nastroju” – ostrzega prof. Vetulani.

Gdy sięgasz po słodycze, doskonale wiesz, że są pełne cukru, ale czasem producenci próbują nas oszukać i na etykietach ukrywają obecność cukru pod inną nazwą. Jedne brzmią naukowo, drugie wywołają wrażenie wręcz korzystnych dla zdrowia, ale wszystkie znaczą jedno: cukier. Dlatego poznaj listę synonimów cukru.

WH 01/2015