- Czym jest witamina D
- Na co wpływa witamina D w organizmie człowieka?
- Rodzaje witaminy D. Co różni witaminę D2 i D3
- Zapotrzebowanie na witaminę D
- Źródła pokarmowe witaminy D
- Rekomendacje suplementacyjne dla witaminy D
- Źródła
1. Czym jest witamina D
Witamina D, czyli kalcyferol to związek należący do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. W rzeczywistości, nie jest do końca witaminą, a prohormonem, gdyż pewne jej ilości, w określonych warunkach, mogą być produkowane w organizmie człowieka. Pod wpływem promieniowania UVB (pozyskiwanego z promieni słonecznych lub specjalistycznych lamp, charakteryzującego się długością fali 280-315nm) jest ona wytwarzana z cholesterolu w komórkach skóry.
Co ciekawe – witamina D (zarówno ta przyjmowana z zewnątrz, wraz z pokarmem lub suplementami, jak również endogenna – produkowana w skórze) jest formą nieaktywną związku. W ciele człowieka musi dwukrotnie dojść do zjawiska zwanego hydroksylacją, by witaminę D przetransformować do formy aktywnej. Pierwsza hydroksylacja ma miejsce głównie w wątrobie (powstaje 25(OH)D – 25-hydroksywitamina D, czyli kalcydiol), druga natomiast – w nerkach i innych narządach, czego efektem jest wytworzenie aktywnego kalcytriolu (metabolitu witaminy D określanego jako 1,25-hydroksywitamina D lub 1,25(OH)2D. Za ciekawostkę można również uznać fakt, że chcąc sprawdzić swoje „rezerwy”, a w zasadzie poziom odżywienia witaminą D – oceniać należy właśnie poziom kalcydiolu, a nie kalcytriolu, ze względu na znacznie dłuższy okres półtrwania tego metabolitu (2-3 tygodnie vs parę godzin).
ZOBACZ TEŻ: Wpływ witaminy D na formę
Większości z pewnością witamina D kojarzy się przede wszystkim ze stanem kości i zębów – wpływ na wchłanialność wapnia i utrzymywanie odpowiedniej gęstości mineralnej (mineralizacji) kości i zębów to jej podstawowa, najdawniej i najlepiej poznana rola. Na tym jednak nie koniec, gdyż wpływ witaminy D na organizm ludzki jest bardzo wielokierunkowy.
2. Na co wpływa witamina D w organizmie człowieka?
Skoro wiemy już o wapniu, kościach i zębach, warto wspomnieć również o innych, niemniej istotnych kwestiach. Rewolucyjnym dla poznania plejotropowości (czyli wielokierunkowego działania) witaminy D okazało się odkrycie tzw. VDR – receptorów witaminy D w narządach pozaszkieletowych – sercu, mózgu, jelitach, a nawet jądrach. Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy witamina D wywiera wpływ na aktywność nawet do 5% całego genomu, a jej działanie może zmieniać m.in. procesy podziałów komórkowych, funkcje układu odpornościowego, możliwości powstawania insuliny, czy aktywność układu renina-angiotensyna-aldosteron (RAA), odpowiedzialnego m.in. za poziom ciśnienia tętniczego krwi. Dla usystematyzowania przyjrzyjmy się poszczególnym układów
- Układ immunologiczny – pośredni wpływ poprzez układ immunologiczny – witamina D uczestniczy w powstawaniu katelicydyny i defensyny – tzw. naturalnych antybiotyków. Wpływ kalcyferolu na układ oddechowy badany jest od lat. Już w latach 40. XX w. zaobserwowano istotną poprawę stanu dzieci chorych na gruźlicę po podaniu witaminy D.
Poza tym zaobserwowano, że nieodpowiednio niskie poziomy witaminy D mogą wpływać na wzrost ryzyka rozwoju chorób z autoagresji (zwanych też autoimmunologicznymi lub autoimmunizacyjnymi) u osób predysponowanych – również w tym wypadku ciekawość naukowców sięga wiele lat wstecz – ponad 3 dekady temu upatrywano zależności pomiędzy stanem odżywienia witaminą D i stwardnieniem rozsianym, obserwując wyższą zachorowalność u populacji rasy kaukaskiej zamieszkujących tereny mniej nasłonecznione, a także istotnie większe nasilenie zaostrzeń w okolicy wiosny, kiedy stężenie kalcydiolu jest najniższe. Inne choroby autoagresywne, jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), łuszczyca, nieswoiste choroby zapalne jelit (NZJ) również obserwuje się zależność ciężkości przebiegu choroby i poziomów metabolitu witaminy D w osoczu.
- Układ pokarmowy – prócz wspomnianych NZJ, obserwuje się różnice w zaostrzeniu takich chorób jak niealkoholowe stłuszczenie wątroby (nasilenie stłuszczenia i poziomu stanu zapalnego) oraz chorób trzustki zależne od poziomu odżywienia kalcyferolem.
- Układ sercowo-naczyniowy – kalcytriol ma zdolność łączenia się ze specjalistycznym receptorem RXR, w efekcie wywierając wpływ na ekspresję genów odpowiadających za powstawanie nowych białek, zarówno strukturalnych, jak również regulatorowych odpowiadających za zmiany ciśnienia tętniczego krwi.
Jednocześnie, pośredni, jak również bezpośredni wpływ witaminy D na układ krwionośny charakteryzuje się regulacją funkcji układu krzepnięcia, modulacji funkcji tkanek układu krwionośnego oraz kardiomiocytów (tkanek serca). Witamina D, poprzez receptory VDR ma możliwość wpływu na kurczliwość komórek mięśni gładkich, a więc regulację ciśnienia tętniczego krwi również tą drogą (obok wspomnianego na początku akapitu systemu RAA)
SPRAWDŹ TEŻ: Kiedy warto suplementować witaminę D
3. Rodzaje witaminy D. Co różni witaminę D2 i D3
W przyrodzie występują dwie odmiany witaminy D – witamina D2, czyli ergokalcyferol oraz D3 – cholekalcyferol. Oba związki są rozpuszczalne w tłuszczach, a ich ogólny wzór sumaryczny to C28H43OH. Główna różnica chemiczna pomiędzy formami witaminy D to obecność dodatkowej grupy metylowej oraz podwójnego wiązania w ergokalcyferolu, czego w przypadku witaminy D3 nie uświadczymy.
Wykraczając poza chemiczne meandry – co różni witaminę D2 i D3 z praktycznego punktu widzenia?
Po pierwsze, pochodzenie – ergokalcyferol znajdziemy w produktach roślinnych, cholekalcyferol obficiej występuje natomiast w źródłach odzwierzęcych. Więcej o źródłach w pkt. 7.
Po drugie, rola w organizmie – jako ludzie wykorzystujemy witaminę D3 – cholekalcyferol to jej „finalna wersja” której potrzebuje nasz organizm. D2 może być oczywiście do niej przekształcona, wymaga to od organizmu jednak nieco zachodu i jest mniej wydajne niż dostarczenie „bazowej” formy.
W suplementach diety znajdziemy obie formy, popularniejszy jest jednak cholekalcyferol. To o nim wspomina się także w rekomendacjach suplementacji witaminy D o czym szerzej w pkt. 6.