Trzeba zacząć od tego, co rozumie się pod dość sucho brzmiącym pojęciem „niepowodzenia rozrodu”. Oficjalne stanowisko Światowej Organizacji Zdrowia definiuje problem jako brak ciąży po roku regularnego współżycia bez stosowania środków antykoncepcyjnych. Przyczyn takiego niepowodzenia może być wiele. Jeśli od ponad roku bezskutecznie staracie się o dziecko, ten artykuł jest właśnie dla Was.
Zaburzenia owulacji
Problem zaburzeń owulacji lekarz rozpoznaje wtedy, kiedy kobieta miesiączkuje zbyt rzadko (rzadziej niż co 35 dni), zbyt często (częściej niż co 19 dni) albo wcale. – Specjalista endokrynologii ginekologicznej i rozrodczości na podstawie szczegółowego wywiadu i badania przedmiotowego jest w stanie z dużym prawdopodobieństwem oszacować, czy owulacja występuje, bądź też dlaczego do niej nie dochodzi – tłumaczy prof. Robert Jach. – Do potwierdzenia owulacji (bądź stwierdzenia jej braku) służy też badanie ultrasonograficzne. Niektórzy lekarze do dziś posługują się również testami stężenia progesteronu, które także mogą przedstawić istotne informacje – mówi specjalista.
Z czego mogą wynikać zaburzenia owulacji? Przyczyn może być wiele, główną jednak jest niewydolność podwzgórzowo-przysadkowa. Jej pochodzenie może być wielorakie.
- Pierwszą z możliwych przyczyn powodujących niewydolność podwzgórzowo-przysadkową może być wrodzony, a więc uwarunkowany genetycznie niedorozwój neuronów. Jeśli w trakcie dojrzewania dziewczynki występują różnego rodzaju czynniki niepożądane, takie jak: zaburzenia hormonalne, nieprawidłowe odżywianie, wstrząsy psychiczne czy metaboliczne, mogą one przyczynić się do tego, że oś podwzgórzowo-przysadkowa nie dojrzeje.
- Najczęściej niewydolność podwzgórzowo-przysadkowa jest spowodowana czynnikami takimi, jak choćby nadmierny stres. Nie można bowiem zapominać, że organizmem kobiety i jej cyklem płciowym steruje przede wszystkim głowa, czyli ośrodkowy układ nerwowy. Jeśli przykładowo dziewczynka jest poddawana nadmiernemu stresowi i pojawiają się u niej problemy z odżywianiem (np. anoreksja), to bardzo często wpływa to na pobudzenie czynnościowej niewydolności podwzgórzowo-przysadkowej, a co za tym idzie – pojawienie się zaburzeń owulacyjnych. Owulacja zazwyczaj nie występuje również w przypadku dziewczyn i młodych kobiet zawodowo uprawiających sport. Ciężki, profesjonalny, regularnie wykonywany wysiłek fizyczny z reguły wpływa na brak owulacji. Na szczęście wszystkie opisane w tym punkcie przypadki są odwracalne.
- Omawiana niewydolność może być powodowana również przez zaburzenia ukrwienia centralnego systemu nerwowego, takie jak wylewy, udary czy skutki urazów głowy, ale też krwotoki z innych części ciała powodujące niedokrwienie przysadki (np. krwotoki poporodowe lub z innych przyczyn położniczych).
- Kolejną grupą przyczyn mogących powodować niewydolność podwzgórzowo-przysadkową są różnego rodzaju dysfunkcje. W takich przypadkach układ podwzgórzowo-przysadkowy działa, nie odbywa się to jednak sprawnie. Klasycznym przykładem takiej dysfunkcji jest np. PCOS (zespół policystycznych jajników). U cierpiących z tego powodu kobiet występują przynajmniej dwa z trzech wymienionych objawów: zaburzenia krwawień miesiączkowych czyli oligo-amenorrhoea (rzadsze niż co 35 dni lub wcale nie występujące), ultrasonograficzny charakterystyczny obraz jajników z wieloma pęcherzykami, a także kliniczne lub laboratoryjne cechy androgenizacji (nadmiernego stężenia hormonów męskich w organizmie).
- Hiperprolaktynemia, a więc zbyt intensywne wydzielanie prolaktyny przez przysadkę mózgową, to kolejna przyczyna zaliczana do tej grupy. Oznacza większe od prawidłowego wydzielanie tego hormonu do organizmu, co skutkuje m.in. zaburzeniami miesiączkowania. Ważne jednak, że nie zawsze hiperprolaktynemia oznacza chorobę – jest to stan normalny choćby w trakcie ciąży, laktacji czy stosunków seksualnych. Hiperprolaktynemię prowadzącą do obniżonej płodności mogą wywoływać choroby, takie jak niewydolność nerek, wątroby czy tarczycy, a także urazy klatki piersiowej.
- Przejściową niepłodność powodują również niektóre leki, np. leki pobudzające perystaltykę jelit, antydepresanty, opiaty, a także leki stosowane przy chorobie nadciśnieniowej.
- Przyczyną mogącą powodować zaburzenia owulacyjne może być również guz przysadki, najczęściej tzw. mikrogruczolak. Jego rozpoznanie odbywa się najczęściej na etapie testów laboratoryjnych, jak i podczas rezonansu okolic śródczaszki (tzw. „siodła tureckiego”- łac. sella turcica), gdzie znajduje się przysadka mózgowa.
- Ostatnią przyczyną zaburzeń owulacyjnych z tej grupy może być przedwczesne wygaśnięcie funkcji jajników (tzw. POI), dawniej nazywane przedwczesną menopauzą. Oznacza to zatrzymanie aktywności jajników przed 40-tym rokiem życia, a nierzadko już nawet u 20-kilkulatek. Jest to problem występujący u ok. 1% populacji, więc jego skala jest spora.