Aktywność fizyczna a zdrowie psychiczne [najnowsze badania]

Najnowsze badania potwierdzają pozytywny wpływ aktywności fizycznej nie tylko na prewencję chorób psychicznych, ale także zalecają włączenie programów zdrowotnych w proces ich leczenia. 

• Najnowsze badania dotyczące związku aktywności fizycznej i zdrowia psychicznego, potwierdzają rolę aktywności fizycznej w prewencji i leczeniu depresji, schizofrenii
  i innych chorób psychicznych,
• Większość pacjentów z diagnozą depresji czy schizofrenii nie spełnia wytycznych WHO dotyczących aktywności fizycznej,
• Najnowsze zalecenia dotyczące leczenia depresji rekomendują włączenie programów aktywności fizycznej jako formy leczenia łagodniejszych form tej choroby,
• Zbyt wysoki lub zbyt niski jej poziom aktywności fizycznej może być z jednej strony objawem zaburzenia psychicznego i czynnikiem podtrzymującym zaburzenie psychiczne, z drugiej może być także czynnikiem ryzyka wystąpienia chorób somatycznych u osób chorujących psychicznie.

Choroby psychiczne a siedzący tryb życia

W lipcu b.r. roku czasopismo The Lancet Psychiatry opublikowało artykuł będący podsumowaniem wyników najnowszych badań na temat związków aktywności fizycznej i zdrowia psychicznego. W artykule wskazano brak lub niewystarczającą ilość aktywności fizycznej jako jeden z głównych czynników leżących u podstaw chorób somatycznych u osób chorujących psychicznie.

W publikacji podano również najnowsze zalecania stosowania aktywności fizycznej i jej wpływu na prewencje chorób psychicznych. Opublikowane w artykule badania potwierdziły, iż większość pacjentów z diagnozą depresji (do 70% chorych) czy schizofrenii nie spełnia wytycznych dotyczących aktywności fizycznej. Niższy niż zalecany poziom aktywności fizycznej widoczny jest również w zaburzeniach lękowych (m.in. lęk napadowy, fobia społeczna, agorafobia, stres postraumatyczny). Wyjątkiem są zaburzenia afektywne dwubiegunowe, gdzie pacjenci wykazują adekwatny poziom aktywności fizycznej bądź nie różnią się od osób z populacji ogólnej. Jednak w zaburzeniu tym, podobnie jak w depresji, odnotowano większą liczbę godzin siedzących (do 11 godzin dziennie).

Nowe zalecenia leczenia depresji

Narodowy Instytut Zdrowia i Doskonałości Klinicznej Wielkiej Brytanii (NICE) opublikował w 2018 roku propozycję nowych zaleceń leczenia depresji. Nowością jest pojawienie się programów aktywności fizycznej jako formy leczenia łagodniejszej formy depresji. Instytut zaleca, aby takie programy były stosowane w połączeniu z krótkoterminową terapią poznawczo-behawioralną. Zalecany program aktywności fizycznej, prowadzony przez wykwalifikowaną osobę, to 45-minutowe treningi grupowe (do 8 osób) które odbywają się dwa razy w tygodniu przez pierwszych 4-6 tygodni, a przez kolejne 6 tygodni pacjent uczestniczy w jednym treningu tygodniowo i zachęcany jest do samodzielnego planowania aktywności fizycznej. Wyjściowo, pacjent zachęcany jest do osiągnięcia i utrzymywania zalecanych przez WHO 150 minut umiarkowanej aktywności fizycznej w ciągu tygodnia.

Zmiana poziomu aktywności fizycznej najczęściej wchodzi w skład tzw. zmiany stylu życia, a więc wiąże się również ze zmianą innych zachowań zdrowotnych, np. diety, zachowań siedzących, spożycia alkoholu itd. W związku z tym w leczeniu chorób psychicznych zalecana jest pomoc multidyscyplinarna, w ramach której psychoterapeuta współpracuje z trenerami, dietetykami i lekarzami specjalistami (w zależności od stanu zdrowia pacjenta).

Dlatego też leczenie pacjenta z depresją rozpoczęte u lekarza psychiatry lub psychoterapeuty poprzez włączenie farmakoterapii i psychoterapii, powinno być poszerzane o wprowadzanie metod zmiany zachowań zdrowotnych, w tym aktywności fizycznej. Jedną z praktyk stosowanych podczas psychoterapii poznawczo-behawioralnej są metody aktywizacji behawioralnej, które mają na celu przywrócenie aktywności (np. społecznych i zawodowych) i przyjemności do życia pacjenta przy jednoczesnym wzmacnianiu motywacji do nich. Jedną z tych aktywności może być aktywność fizyczna.

Poziom aktywności fizycznej a choroby psychiczne

Rola aktywności fizycznej w zaburzeniach psychicznych jest tematem wielowątkowym, gdyż zbyt wysoki lub zbyt niski jej poziom może być z jednej strony objawem zaburzenia psychicznego i czynnikiem podtrzymującym zaburzenie psychiczne, z drugiej może być także czynnikiem ryzyka wystąpienia chorób somatycznych u osób chorujących psychicznie.

Zbyt niski poziom aktywności fizycznej występuje najczęściej jako objaw depresji i jest związany ze spowolnieniem psychoruchowym, brakiem energii i anhedonii (brak lub utrata zdolności odczuwania przyjemności). Osoby z depresją, które przed wystąpieniem choroby uprawiały regularnie aktywność fizyczną, nie są w stanie czerpać z niej takiej przyjemności jak przed wystąpieniem choroby. W konsekwencji coraz bardziej jej unikają, a często w ogóle z niej rezygnują.

Unikanie aktywności fizycznej może być również objawem zaburzeń lękowych, np. lęku napadowego, w którym sygnały z ciała są błędnie odczytywane. Przykładem może być sytuacja, kiedy pacjent w trakcie aktywności fizycznej może błędnie odczytać szybsze tętno lub zadyszkę jako pierwsze objawy poważnej choroby somatycznej, co może z kolei przełożyć się na unikanie jakiegokolwiek intensywniejszego ruchu.

Z kolei w trakcie hipomanii i manii możemy mieć do czynienia z odwrotną sytuacją. W tym czasie bowiem pacjent ma zwiększony napęd psychoruchowy, czego wynikiem może być zwiększony poziom aktywności fizycznej. Taka sytuacja występuje również w zaburzeniach odżywiania i dysmorfofobii (zaburzenie psychiczne, charakteryzujące się występowaniem ciągłych obaw związanych z przekonaniem o nieestetycznym wyglądzie lub budowie ciała) jako sposób kontroli wagi lub masy mięśniowej.

Od 18 do 20 października w Warszawie odbędzie się 2. Kongres Exercise is Medicine podczas którego eksperci z całego świata podzielą się najnowszą wiedzą na temat roli aktywności fizycznej w walce z chorobami cywilizacyjnymi. Jednym z wiodących tematów będzie wpływ aktywności fizycznej na zdrowie psychiczne, a także psychologiczne aspekty motywacji do treningu.

W ramach sesji Jak motywować do aktywności fizycznej? zaplanowane zostały 3 wykłady: Jak motywować do aktywności fizycznej i jej wpływ na funkcjonowanie psychiczne – pamięć, emocje prof. psychologii Aleksandra Łuszczyńska, CARE-BEH Center for Applied Research on Health Behavior and Health, Wroclaw Faculty of Psychology, SWPS University of Social Sciences and Humanities; Aktywność fizyczna a zdrowie psychiczne – depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia jedzenia dr psychologii Karolina Zarychta- Zajączkowska, Department of Clinical and Health Psychology, Wroclaw Faculty of Psychology, SWPS University of Social Sciences and Humanities; Jak utrzymywać aktywność fizyczna na dłuższy czas – dr psychologii Dominika Kwaśnicka, Health Psychology and Behavioural Medicine, Newcastle University.

Intencją organizatorów wydarzenia jest przybliżanie wiedzy na temat wpływu ruchu na przebieg chorób przewlekłych, a także jego profilaktycznej roli w utrzymaniu zdrowia. Organizatorem Kongresu jest Exercise is Medicine Polska i Fundacja Zaskoczeni Wiekiem.

Patronat nad wydarzeniem: JM Rektor Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego prof. Mirosław Wielgoś, Uniwersytet SWPS, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, Akademia Wychowania Fizycznego im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie, Polski Komitet Olimpijski, Instytut Matki i Dziecka, Instytut Żywności i Żywienia, Polskie Towarzystwo Stylu Życia, Polskie Towarzystwo Medycyny Sportowej, Naczelna Izba Lekarska. Patronat Honorowy Ministra Zdrowia.