Toksyczna matka - jak ją rozpoznać i jak z nią żyć?

Dzieci toksycznych matek mają niskie poczucie własnej wartości, w poszukiwaniu miłości i akceptacji wplątują się w niepartnerskie związki, ich poziom lęku jest dużo wyższy niż u ich rówieśników z nieprzemocowych rodzin. Bo przemoc nie musi oznaczać wyłącznie krzywdy fizycznej

Anna Lasocka 2022-05-08

Shutterstock.com

Spis treści:

Toksyczna matka – cechy
Toksyczna matka – jak ją rozpoznać
Toksyczna matka a dorosła córka
Toksyczna matka a dorosły syn
Toksyczna matka – jak sobie radzić

Toksyczna matka – cechy

Toksyczna matka jest przekonana, że robi wszystko dla dobra swoich dzieci, a zarzuty pod jej adresem wynikają z braku wdzięczności lub niezauważania jej wysiłku. Przyczyny złej relacji z córką czy synem nigdy nie widzi we własnym postępowaniu, tylko obwinia dzieci, czasem też swojego partnera. Lubi podkreślać, ile poświęciła dla rodziny, jak bardzo się stara i – przy próbie krytyki jej postępowania – jak wielka niesprawiedliwość ją spotyka.

Toksyczna matka na zewnątrz jest często idealnym rodzicem, osobą poważaną, sprawnie funkcjonującą zawodowo i towarzysko. Jej cechą charakterystyczną jest to, że mówi dziecku jak ma postępować, daje mu liczne wskazówki, ale nie potrafi zbliżyć się do niego emocjonalnie. Będzie się troszczyć o dziecko w trakcie choroby, ale nie zatroszczy się o jego zranione uczucia. Brak troski o uczucia dziecka i skrywanie własnej wrażliwości jest często powodowane obawą przed podważeniem władzy rodzicielskiej. Bo toksyczna matka chce za wszelką cenę utrzymać kontrolę – tu nie ma równoprawnej relacji bez względu na wiek dziecka.

Po czym poznać, że Twoja matka jest toksyczna?

Te zachowania są typowe dla relacji matka-dziecko, które psycholodzy uznają za toksyczne. Zobacz, czy rozpoznajesz któreś z nich:

Często krytykuje dziecko. Krytyka postępowania dziecka nie jest czymś nienormalnym, ale tu chodzi o proporcje. Toksyczna matka notorycznie „się czepia” o wszystko: o porządek, nieodpowiednich znajomych, sposób spędzania czasu, niewłaściwy wygląd, brak ambicji. Z drugiej strony pomija lub pomniejsza wagę sukcesów dziecka: „na więcej cię nie stać?”, „inni potrafili zrobić to lepiej”, „twoja siostra w twoim wieku…”, „nie wiem, jak ty beze mnie sobie poradzisz”. Taka postawa podkopuje wiarę w siebie, hamuje rozwój intuicji dziecka, wiarę w słuszność jego wyborów. Czasami dziecko dochodzi do wniosku, że na miłość i zadowolenie innych musi sobie zasłużyć, co niestety skutkuje podobną postawą w dorosłym życiu.
Nie szanuje zdania dziecka. Krytyczna matka nie liczy się ze zdaniem dziecka, często traktuje je z obojętnością, dziecko ma po prostu spełniać jej oczekiwania: ma dobrze się uczyć, mówić „dzień dobry” sąsiadom, sprzątać swój pokój i nie przynosić wstydu swoim zachowaniem. Jego zdanie mało ją interesuje – w trakcie rozmowy przerywa mu, nie słucha, zmienia wątki, wychodzi z pokoju, gdy ono stara się coś wyjaśnić, nie odpowiada na jego pytania. Takie ignorowanie dziecka bardzo osłabia jego psychikę, pokazuje mu, że jest nieważne.
Obwinia dziecko o własne niepowodzenia. Toksyczna matka jest niezadowolona ze swojego życia i musi znaleźć winnego. Najczęściej tym winnym okazuje się ten najsłabszy, czyli dziecko, któremu nie raz zdarzało się słyszeć: „zrezygnowałam z kariery na rzecz rodziny”, „zamiast skupić się na własnym życiu, musiałam cię wychowywać”, „ciąża z tobą zniszczyła mi figurę”. A w podtekście dodatkowo: „a ty mi okazujesz taką niewdzięczność”. To znowu podkupuje poczucie wartości dziecka i podważa jego wiarę w siebie.
Obsługuje dziecko, ale nie dba o jego emocje. Toksyczna matka sprawdza się w sytuacjach kryzysowych, takich jak choroba dziecka, bójka dzieci na podwórku, niesprawiedliwa ocena zachowania dziecka w szkole itp. Również jest dobrą matką pod względem organizacji życia domowego: dziecko ma ugotowane, uprane, w domu jest czysto, rodzina regularnie wyjeżdża na wakacje. Jednak matka nie ma pojęcia, co dziecko przeżywa, jakie targają nim rozterki i emocje, jeżeli dowie się o pierwszej miłości to tylko dlatego, że przeczytała o tym w jego pamiętniku. Gdy dziecko dopomina się uwagi, to toksyczna matka wypomina mu, ile dla niego robi, że ona takich warunków nie miała i nie może liczyć nawet na odrobinę wdzięczności.
Jest nieprzewidywalna. Dziecko nigdy nie ma pewności jak matka się zachowa, czy będzie miała dobry humor czy nie. Te same zachowania dziecka raz wzbudzają jej aprobatę, innym razem gniew. Raz w określonych okolicznościach jest miła, innym razem narzeka lub krzyczy. To dziecko ma rozpoznać nastrój i odpowiednio zareagować, a jak nie, to usłyszy: „Jakbyś mnie kochała/kochał, to byś wiedziała/wiedział”.
Wymusza określone zachowania. Niekiedy robi to przez szantaż emocjonalny: „Tyle się napracowałam, a tobie nie chce się nawet zjeść obiadu”, prezenty, pieniądze – wszystko po to, by wymusić na dziecku określony typ zachowania. To daje im poczucie kontrolowania dziecka, bo stawia je w sytuacji dłużnika, który musi się teraz odwdzięczyć, czyli postępować tak, jak chce matka.
Bywa zazdrosna o dziecko. Nierzadki przypadek u matek niedojrzałych emocjonalnie, które przez całe życie chcą być traktowane jak księżniczki i zdają się mówić: „W tym ulu jest tylko jedna królowa”. Miedzy matką i córką rodzi się niezdrowa konkurencja. Takie matki bywają zazdrosne o wieź córki z ojcem, a w razie rozwodu, szantażują je emocjonalnie, żeby córka nie utrzymywała kontaktów z drugim rodzicem. Nierzadko krytykują wygląd córek i podważają ich poczucie kobiecości. W skrajnych przypadkach posuwają się do prób uwiedzenia partnerów swoich dorosłych córek.

Toksyczna matka a dorosła córka

Toksyczna matka nie zauważa, że córka jest już dorosła i nadal jest przekonana, że wie, co jest dla niej najlepsze. Chociaż ją kocha, to zachowuje się tak, jakby jej nie lubiła, bo jej życie wygląda inaczej, niż ona sobie to wyobrażała. Ofiaruje swoją pomoc, ale nigdy nie daje niczego za darmo: pomoże przy opiece nad dzieckiem, ale to ona będzie decydować o jego wychowaniu, pomoże przy urządzeniu mieszkania, ale to jej gust będzie respektowany, pomoże finansowo, ale córka ma być na jej każde zawołanie. Jeżeli córka nie zadzwoni, kiedy miała zadzwonić, usłyszysz o jej fatalnym samopoczuciu i sąsiadce, która na szczęście przyniosła leki z apteki i zrobiła zakupy. Skoro poświęciła (jej zdaniem) dla córki swoje życie, to teraz oczekuje, że będzie czuła się odpowiedzialna za jej dobrostan i szczęście, nawet kosztem rezygnacji z własnego.

ZOBACZ TEŻ: Jak nie zostać toksyczną mamą?

Toksyczna matka a dorosły syn

Toksyczna matka często staje się chorobliwie zazdrosna o dorosłego syna. Jest zaborcza, stara się kontrolować jego życie. Po wyprowadzce z domu, syn będzie przymuszany do regularnych raportów z własnego życia i podejmowania ważnych decyzji po porozumieniu z matką. Partnerka syna staje się często jej rywalką. Chcąc odciągnąć od niej uwagę syna i przekierować ją we własną stronę, matka może posuwać się do szantażu emocjonalnego, wymuszać różnego rodzaju przysługi syna: wożenie jej po lekarzach, naprawę sprzętów domowych, robienie zakupów. Zaznaczmy, że taka opieka nad matką nie jest niczym niezwykłym, jednak w przypadku niezdrowej relacji częstotliwość i skala tej pomocy wykracza poza rzeczywiste potrzeby.

ZOBACZ TEŻ: Cień taty - jak ważny jest ojciec w życiu dziewczynki

Toksyczna matka – jak sobie radzić

Kilka lat temu American Psychological Association opublikowało badania, z których jasno wynika, że krzywda emocjonalna jest równie niebezpieczna dla rozwoju dziecka, jak krzywda fizyczna. Naukowcy dostarczyli dowodów, że nękane psychicznie przez rodziców dzieci, doświadczały w dorosłym życiu poczucia niskiej wartości, braku sprawczości, wysokiego poczucia lęku w takim samym stopniu, jak ofiary przemocy fizycznej i seksualnej. Tworzenie ogólnej atmosfery nieufności, podkopywanie wiary w siebie, zdolności do podejmowania samodzielnych decyzji powodowało, że dorosłe dzieci toksycznych rodziców nie tylko gorzej sobie radzą w życiu, ale nieświadomie wchodzą w toksyczne związki z osobami, które wykorzystują je emocjonalnie. Przekonanie wyniesione z dzieciństwa, że jestem niewiele warta i na miłość muszę sobie zasłużyć sprawia, że stają się potencjalną ofiarą przemocy.

Jeżeli czujesz, że możesz być ofiarą toksycznej matki, najlepiej skorzystaj z pomocy dobrego terapeuty, to najlepszy sposób na zrozumienie i przepracowanie tego, co przeszkadza ci w dorosłym życiu. I pamiętaj, że:

Cudze potrzeby nie są ważniejsze od twoich, nawet potrzeby twoich rodziców;
Matka niczego dla ciebie nie poświęciła; miała taki sam obowiązek w stosunku do ciebie, jak ty masz do swoich dzieci;
Masz prawo do własnego życia; wyznacz granice, których przekroczyć jej nie wolno;
Pamiętaj, że toksyczność rodzi się ze strachu i poczucia zagrożenia. Toksyczna matka określa siebie przez role: matka-córka, zwierzchnik-podwładny, bo to jej daje poczucie bezpieczeństwa. Jednak ty nie musisz tego tolerować.

LEKTURA NADOBOWIĄZKOWA: Spuśćmy trochę powietrza z macierzyńskiego balonika – mówi Ch**owa Pani Domu.

Źródła:

https://www.apa.org/monitor/2014/07-08/cover-protect-kids

Stanisławska, R. Rutkowski: Toksyczna matka. Jak się bronić przed jej wpływem i ustalać granice, Warszawa, 2021